ds. A.C. van Halsema

DE UITDAGING
Deel 3 – Over Paulus
3.4 Derde geloofsgesprek
Thema: Geloofstrouw

Gesprek met ds. A.C. (Alice) van Halsema

Ds. Van Halsema is predikant in Geldermalsen en lid van de Protestantse Raad voor Kerk en Israël. Het gesprek vond plaats op maandag 20 augustus 2018 in het Landelijk Dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Utrecht. Delen van dit gesprek zijn opgenomen in de video die bij het derde geloofsgesprek van ‘De Uitdaging’ wordt aangeboden. De vragen werden gesteld door ds. Dick Pruiksma.

Pruiksma: Dominee Alice: Heb jij iets met Paulus of zegt het jou helemaal niets?

Van Halsema: Ja, ik heb heel veel met Paulus. Want ik vind het heel bijzonder dat wij van deze persoon van 2000 jaar geleden een aantal brieven hebben. En niet maar een stukje maar een áántal brieven. Dat zijn ook de oudste teksten uit het Nieuwe Testament. Dus ik vind dat Paulus iemand is waar we veel aandacht aan zouden moeten besteden als kerken.

Pruiksma: Gaat het dan vooral om wat er in die brieven staat? Wat hij ons daarin vertelt?

Van Halsema: Ja, Paulus’ brieven hebben heel veel invloed gehad op de kerk en op het geloofsgoed van de kerk. Daar is ook wel het één en ander misgegaan.

Pruiksma: Vertel! Daar zijn we nieuwsgierig naar.

Van Halsema: Ik denk dat wij, protestanten, Paulus heel erg door de ogen van Luther lezen. Voor Luther stonden zijn zonden centraal. Ik denk dat heel veel protestanten geloven dat Paulus zei dat geloof in Jezus betekende dat je van je zonden bevrijd werd. En dat je zo als het ware (oneerbiedig gezegd) een ‘ticket’ voor de hemel krijgt. Niet jouw werken doen ertoe. Maar je geloof in Jezus zorgt ervoor dat je in de hemel komt. Dat was voor Luther heel bevrijdend. Luther zette zich af tegen de praktijken van de Katholieke kerk in die tijd. Maar het is wel de vraag of wij Paulus op die manier goed begrijpen.

Pruiksma: Er zit dus een verschil tussen de opvattingen die de Reformatie heeft gehad over Paulus en wat jij denkt dat de oorspronkelijke Paulus was? Bij Luther ging het vooral over zonde. Wat was het centrale thema van Paulus? Als het niet die zonden waren?

Van Halsema: Dat ging, denk ik, ook wel over zonden. Maar Paulus leefde sterk vanuit de gedachte dat het einde van de wereld nabij was. Dat speelt trouwens ook bij Luther wel een rol. Paulus dacht dat het nu de tijd was om ook een aantal heidenen te bekeren tot de God van Israël. Zodat Gods nieuwe wereld zou kunnen komen.

Pruiksma: Dus zijn werk was een soort van strategie voor het einde van de tijd?

Van Halsema: Ik denk dat dat heel sterk meespeelde. Dat het einde van de tijden voor Paulus nabij was. Die druk was er. Hij meende dat het zijn taak was om ten minste nog aantal mensen vanuit de heidenen te redden voor het grote oordeel zou
komen. Jezus had daar natuurlijk wel een rol in. Ik denk dat Paulus geloofde dat de geloofstrouw van Jezus zo groot was dat het ook iets betekende voor de heidenen. Dat dankzij die geloofstrouw van Jezus ook de heidenen toegang kregen tot een leven binnen het verbond van Israël.

Pruiksma: Is dat een Joodse gedachte: geloofstrouw?

Van Halsema: Dat is een oer-joodse gedachte. Leven in trouw aan God. Je leven laten kleuren, richting laten geven door trouw aan God. Dat betekent niet dat je nooit een zonde zult doen. Niemand is volmaakt. Wij mensen zijn mensen en zijn onvolmaakt. Er gaat tussen mensen van alles mis. Dat hoort er gewoon bij. Maar het gaat om de gezindheid dat je wilt leven in trouw aan de God van Israël. Dat je je leven daardoor laat sturen en richting geven.

Pruiksma: Je zegt dat is een oer-joodse gedachte. De afstand die in de loop van de tijd tussen Paulus en het jodendom is gecreëerd, is die dan eigenlijk niet terecht?

Van Halsema: Ja, ik denk dat Paulus nauwelijks afstand nam van het jodendom in zijn tijd. Nu is natuurlijk ‘het’ jodendom een lastige term. Net zoals ‘het’ christendom een lastige term is. Want we weten allemaal dat er heel veel verschillen zijn tussen christenen. Zo was ook het jodendom heel pluriform, heel verscheiden. Er waren toen ook de rekkelijken en preciezen, de orthodoxen en de liberalen. Maar ik denk dat Paulus heel erg binnen het jodendom bleef. Hoewel …..misschien zijn geloof in Jezus…… Voor Paulus was Jezus een bij God verhoogde persoon. Vanwege zijn geloofstrouw. Dat zullen lang niet alle joden hem hebben willen nazeggen. Dat was misschien wel een beetje aan de rand van het jodendom. Dat kan ik me voorstellen.

Pruiksma: Hij had dus een heel specifieke vorm van jodendom? Zonder dat hij daarmee over de rand van het jodendom stapte? Heel specifiek vanwege zijn Jezus-geloof?

Van Halsema: Ja, Jezus was voor hem een bijzonder persoon. Met name van betekenis voor de heidenen

Pruiksma: Ik kom terug op wat je eerder zei over het verschil tussen de Paulus van Luther en de Paulus zoals we hem vandaag anders verstaan. Niet meteen beter verstaan. Maar in ieder geval anders. De centrale, voor protestanten zo belangrijke woorden van Paulus “de rechtvaardiging door het geloof” hoe leg je dat uit binnen die nieuwe context van het verstaan van Paulus? Wat betekenden die woorden voor Paulus?

Van Halsema: Als het over Jezus gaat betekende het: de trouw van Jezus. Net zoals Abraham trouw aan God was. Op die manier was ook Jezus trouw aan God. Hij liet God niet vallen. Hij vertrouwde dat God hem blijvend zou redden. Ook toen het helemaal mis ging. Die geloofstrouw van Jezus is ook tot zegen voor de heidenen. Die trouw opent als het ware de toegang voor de heidenen om ook binnen die liefdesrelatie met de God van Israël te kunnen leven.
Voor christenen persoonlijk denk ik dat de rechtvaardiging door het geloof niet zozeer betekent dat je door het geloof in Jezus als het ware een ticket krijgt voor de hemel. Dat is in de traditie zo een beetje geworden. Als je maar in Jezus geloofde, dan had je de hemel verdiend. Dan ging je over van een zondaar naar een gerechtvaardigde. Ik denk dat het veel meer betekent dat het jou tot een rechtvaardige maakt
als je leeft in een liefdesrelatie met de God van Israël. Wanneer je leeft in geloofstrouw aan God,

Pruiksma: Leg je dit ook zo uit aan je gemeenteleden? Preek je er zo over? Praat je er zo over in je werk?

Van Halsema: Dat probeer ik wel. Alleen moet ik zeggen dat de brieven van Paulus niet elke zondag op het rooster staan. Het is ook een vrij lastige discussie om het helder te krijgen. En vaak is de preek daarvoor niet geschikt. Dat vraagt meer om een gesprek. Het vraagt om uitleg. En nog in andere woorden uitleggen. Ik heb er een kring over gehouden. Er is een boekje over “Paulus, een jood geraakt door Jezus.” Dat heb ik met een aantal gemeenteleden gelezen. En ik had wel de indruk dat dat overkwam. Maar dan heb je een hele avond om zo’n thema te bespreken.

Pruiksma: Het idee van Paulus is dus dat je in staat bent te leven in een liefdesrelatie met de God van Israël, ook al ben je niet jood en dat hoeft dan ook niet te worden. Wat betekent dat in jouw werk als dominee? Zeggen de mensen niet dat het allemaal wel mooi is. Maar dat het ook lang geleden is. De ‘God van Israël’, dat werkt toch niet meer voor ons? Wij geloven toch in Jezus?

Van Halsema: Ik heb het in een kerkdienst altijd over God. De God van Jezus staat voor mij centraal. Ik zal ook nooit bidden tot Jezus. Ik zal altijd bidden tot God. Voor Jezus draaide het ook om God. En voor Paulus draait het ook om God. Om de God van Israël. Leven in een liefdesrelatie met de God van Israël betekent voor mij dat je mag leven in een vertrouwen dat je er mag zijn. Je mag vertrouwen dat je geaccepteerd bent, dat je gewild bent vanaf het prilste begin van je bestaan. Je hebt een bodem onder je bestaan. En van daaruit mag je ook dat programma volgen waar die God van Israël voor staat.

Pruiksma: Wat is dat programma?

Van Halsema: Dat programma waar Hij voor staat, is dat niet het recht van de sterkste in deze wereld aan het langste eind trekt. Maar dat je oog moet hebben voor wie achtergesteld is en voor wie niet redt. Leven van barmhartigheid, oog voor het kwetsbare, het kleine. Dat is iets wat ook voor nu belangrijk is.

Pruiksma: Dit hele internetproject waar wij mee bezig zijn loopt uit op een hoofdstuk over kwetsbaar geloven. We leven in een tijd dat het geloof en de positie van de kerk in de samenleving erg verandert. Misschien zijn ook de eigen inzichten van veel mensen aan het veranderen. Dan wordt datgene wat je gelooft en het feit dát je gelooft kwetsbaar. Waarin is jouw geloof kwetsbaar? Je zegt dat je het programma van God wilt volgen. Dat lijkt mij niet echt gemakkelijk.

Van Halsema: Nee, dat is ook niet gemakkelijk. Want het betekent dat voor mij het accent al vrij snel komt op het doen. Niet zozeer geloven in een aantal geloofswaarheden. Maar het accent komt veel meer te liggen op daadwerkelijk volgen van het programma van de God van Israël. Onze maatschappij is ingewikkeld. Het is niet altijd zo maar duidelijk wat goed doen is. Of wat barmhartigheid doen aan je naaste in de praktijk moet betekenen. Dat is best een zoektocht.

Pruiksma: Kwetsbaar geloven omdat geloven een zoektocht is?

Van Halsema: Ja, maar het is ook wel kwetsbaar omdat ik soms afstand neem van wat sommige bijbelschrijvers zeggen. Paulus leefde in de verwachting van het einde van de wereld. In die verwachting leef ik niet. Daar neem ik afstand van. En zo zijn er wel meer inzichten waarvan je afstand neemt.

Pruiksma: En dat voelt ook kwetsbaar?

Van Halsema: Ja, dat voelt wat kwetsbaar. En het schept soms ook wat afstand tot traditionele geloofsvoorstellingen. Ik woon in een omgeving waar nogal wat orthodox geloof aanwezig is. En ik merk dat ik niet met al mijn collega’s op eenzelfde spoor zit. Hoe ik over Jezus praat, is anders dan hoe sommige collega’s daarover praten. Of hoe sommige mensen in de kerk dat gewend zijn. Dat vraagt zorgvuldig spreken om misverstanden te voorkomen

Pruiksma: Heb je het idee dat jij je moet verdedigen voor de manier waarop je daarover spreekt?

Van Halsema: Nee, in mijn eigen gemeente niet. Ik geloof niet dat ik dat moet verdedigen. Maar sommige collega’s zullen dat niet altijd volgen. We hebben daar niet dagelijks gesprekken over. Maar je merkt wel dat collega’s daarin verschillende sporen bewandelen. En dat maakt ook een beetje eenzaam. Zelfs binnen de kerk. Dat je afstand neemt van traditionele opvattingen. Maar op het moment dat je eenmaal kennis hebt gemaakt met wat voor mijn gevoel meer de ware Paulus is dan wat de traditie heeft voorgehouden, dan kun je eigenlijk niet meer terug. Je kunt Paulus dan niet meer op een andere manier begrijpen als je op een gegeven moment denkt dat je hem zo goed begrijpt

Pruiksma: Je raakt wat kwijt. Je vindt wat terug Je bent op zoek. En dan sta je soms alleen.

Van Halsema: Ja, een beetje wel.